Düşük Kıymetli Olma İhtimali Bulunan Beyannamelerde Kıymet Araştırmasına Gidilmesi

1. Giriş

İthalat verileri üzerinde yapılan çalışmalar ve Ticaret Bakanlığı’na intikal eden muhtelif olayların Bakanlık ilgili birimleri ile birlikte değerlendirilmesi neticesinde, bilimsel yöntemler kullanılarak düşük kıymetli olma ihtimali bulunan beyannamelerin tespit edilip kıymet araştırmasına yönlendirilmesi kararlaştırılmıştır. Eşyanın kıymeti konusu 4458 sayılı Gümrük Kanunu’nun 23 ilâ 31’inci maddelerinde ve Gümrük Yönetmeliği’nin ise 43 ilâ 57’nci maddelerinde ayrıntılı olarak ele alınmıştır. Kıymet ve beyan edilen kıymetin araştırılması konusunda Ticaret Bakanlığı’nın ilgili Genel Müdürlükleri’nce bugüne değin değişik tarihlerde tebliğ, genelge ve tasarruflu yazılar yayımlanmıştır. Şimdi aşağıda maddeler halinde çıkarılan ilgili mevzuata ve yapılan uygulamalara ve bunların sonuçlarına göz atalım.

2. Gümrük Kanunu’nun 65/1’inci Maddesi

Gümrük Kanunu’nun 65/1 maddesi gereğince; “gümrük idareleri, beyanın doğruluğunu araştırmak üzere, beyanname ile ilgili ve beyannameye ekli belgeleri kontrol edebilir ve beyannamenin içerdiği bilgilerin doğruluğunu araştırmak amacı ile beyan sahibinden diğer belgeleri de vermesini isteyebilir.” DTÖ Kıymet Anlaşması’nın 17’nci maddesi de, mezkûr anlaşmada yer alan hiçbir hükmün, gümrük idaresinin gümrük kıymetinin belirlenmesi ile ilgili olarak ibraz edilen tutanak, belge veya beyannamenin gerçeklik veya doğruluğunu araştırma hakkını sınırlamayacağı veya bu hakkı tartışma konusu haline getirecek şekilde yorumlanamayacağını hüküm altına almıştır. Bu çerçevede, gümrük idaresinin, beyan edilen kıymetin gerçeklik ve doğruluğunu teyit etmek üzere araştırma yapma hakkı olduğundan yükümlüsünden ilave bilgi ve belge talep edebileceği açıktır.

3. Gümrük Yönetmeliği’nin 44/5’inci Maddesi

Gümrük Yönetmeliğinin 44/5’inci fıkrasında yer alan; “Beyan edilen gümrük kıymetinin gerçekliği veya doğruluğu konusunda şüpheye düşülmesi halinde, gümrük idarelerince yükümlülerden ilave bilgi ve belge talep edilmesi de dahil olmak üzere, konunun incelenmesi ve araştırılması neticesinde şüpheye sebebiyet veren hususlarda gümrük idaresinin makul şüpheleri giderilmediği...” hükmü uyarınca Gümrük İdaresi, eşyanın kıymetinden her zaman şüphe edebilir. Ayrıca kıymet beyanları, 4458 Sayılı Gümrük Kanunu’nun 10’uncu ve 73’üncü maddeleri hükümlerine dayanılarak düzenlenen Sonradan Kontrol ve Riskli İşlemlerin Kontrolü Yönetmeliği hükümleri kapsamında, Bakanlık denetim elemanları ve idare tarafından sonradan kontrol işlemlerine tabi tutulmaktadır. İhracatta kıymet araştırmasında ise Gümrükler Genel Müdürlüğü tarafından yayımlanan 2018/23 sayılı Genelge hükümlerine göre işlem yapılmaktadır.

4. Gümrükler Genel Müdürlüğü’nün 2012/29 Sayılı Genelgesi

Beyan edilen gümrük kıymetinin gerçeklik veya doğruluğu konusunda şüpheye düşülmesi durumunda, Gümrükler Genel Müdürlüğü’nün 2012/29 sayılı Genelgesinde hangi usuller çerçevesinde yükümlüden ilave bilgi ve belge istenildiği, gümrük kıymetinin nasıl belirlenmesi gerektiği, gümrük kıymetinin nasıl araştırıldığı, risk analizi yapılma şekli, yurt dışı kıymet araştırma yöntemi izah edilmektedir. Genelgeye göre beyan edilen kıymetin gümrük kıymeti olarak kabul edilip edilmeyeceği, satışa ilişkin diğer hususlar da göz önünde bulundurulmak suretiyle öncelikle, birinci yöntem olan satış bedeli yöntemine göre belirlenecektir. Bu yöntemden izleyen yönteme geçilebilmesi için beyan edilen kıymetin bu yönteme göre kabul edilemez olması gerekir. Başka bir ifadeyle, beyan edilen kıymetin kontrolü neticesinde satış bedeli yönteminin uygulanmasının mümkün olmadığı dolayısıyla bu yöntemin terk edilmesi gerektiği dayanakları ile açıklanmalıdır. Satış bedeli yönteminin terk edilmesi halinde, aynı eşyanın satış bedeli yöntemine geçilmelidir. Gümrük kıymetinin aynı eşyanın satış bedeli yöntemine göre de belirlene memesi durumunda sırasıyla benzer eşyanın satış bedeli yöntemi, indirgeme yöntemi ve hesaplanmış kıymet yöntemlerine geçilmesi, ilk beş yönteme göre kıymet tespiti yapılamaması durumunda ise son yönteme göre gümrük kıymetinin belirlenmesi gerekmektedir.

5. Gümrükler Genel Müdürlüğü’nün 2 Haziran 2020 Tarihli Talimatı

Genel Müdürlük bu talimat yazısında; “... Genel Müdürlüğümüzce ithalat verileri üzerinde yapılan analizlerde ve Genel Müdürlüğümüze intikal eden muhtelif olaylarda, özellikle, kuru yemiş, kozmetik ve temizlik eşyası, elektrikli ev eşyası, oyun konsolu, oyuncak, güneş gözlüğü, saat gibi ürün gruplarında beyan edilen kıymetin düşüklüğü noktasında şüpheye yol açan tutarsızlıklara rastlanılmaktadır. Ayrıca, gözetim uygulamasına tabi eşyanın kıymetinin yurt dışı gider beyanı ile gözetim tebliğlerinde belirtilen kıymete yükseltildiği hallerde, fatura değeri ile gözetim kıymeti arasında ciddi oranda fatura kıymetinden şüphe edilecek fark olduğu durumlarda, eşyanın gözetim kıymetine yükseltilerek çekilmesi ve akabinde vergilerin dava konusu yapılması suretiyle geri alınması halinde çok ciddi hazine kayıplarına neden olan durumların ortaya çıkması söz konusu olabilecektir. Bilindiği üzere, 2012/29 sayılı Genel-genin C/2.3 sayılı bölümünde, beyan edilen eşyanın ithalatta gözetim uygulanmasına ilişkin tebliğler uyarınca gözetim belgesine tabi olması veya beyan edilen kıymetin gözetime ilişkin tebliğlerde belirtilen kıymetlerden yüksek olması durumunda kıymet araştırmasına gidilmemesinin esas olduğu belirtilmekle birlikte, ciddi şüphe ve emarelerin bulunması ve bu durumun araştırma talebinde açıkça belirtilmesi durumunda kıymet araştırmasına gidilebileceği ifade edilmektedir. Bu kapsamda, ilave gümrük vergisi, ek mali yükümlülük, anti damping vergisi ve gözetim gibi uygulamalara tabi, yukarıda adı geçen ve Bölge Müdürlüğünüzce de tespit edilen eşya gruplarında düşük kıymet beyanının önüne geçilmesi ve hazine kayıplarının önlenmesini teminen;

• Bağlantınız gümrük müdürlüklerinde eşyanın kıymetine ilişkin yapılan işlemlerde azami titizlik gösterilmesi,

• Eşyanın fatura veya diğer belgelerinde marka/ model bilgileri varsa veya TAREKS’e tabi olanlarda sistemde belirtilen marka/model bilgileri doğrultusunda ilgili markanın Türkiye temsilcisi/distribütörü nezdinde elde edilecek ithalat birim fiyatlarından da yararlanılması, kıymetinden şüphe edilmesi halinde 2012/29 sayılı genelge kapsamında kıymet araştırmasına gidilmesi,

• Gümrük idarelerince kıymet araştırmasına gidilen beyannamelerde BİLGE sisteminde Muayene Kontrol alanında bulunan "Kıymet Araştırması" seçeneğinin işaretlenmesi,

• Bölge Müdürlüğünüzce, bağlantınız gümrük idarelerindeki ithalat işlemleri ile ilgili olarak eşyanın beyan edilen kıymetinde zaman içinde düşüş olup olmadığı vb. hususlarda periyodik olarak araştırma yapılması, herhangi bir tespitte bulunulması halinde gümrük müdürlüklerinin talimatlandırılması.” hususlarına yer vermiştir.

6. Gümrükler Genel Müdürlüğü’nün 20.10.2020 Tarihli Talimatı

Genel Müdürlük kıymet araştırması konulu bu yazısında ise; “... İthalat verileri üzerinde yapılan çalışmalar ve Bakanlığımıza intikal eden muhtelif olayların Bakanlığımız ilgili birimleri ile birlikte değerlendirilmesi neticesinde, bilimsel yöntemler kullanılarak düşük kıymetli olma ihtimali bulunan beyannamelerin tespit edilip kıymet araştırmasına yönlendirilmesi kararlaştırılmış ve belirlenen bir kısım eşya için risk bazlı kıymet araştırması uygulaması BİLGE sisteminde devreye alınmıştır.

Bu kapsamda;

1. • Sistemde düşük kıymetli olarak atanan beyannameye ilişkin olarak Muayene Kontrol ekranında ilgili kalem için “Kıymet araştırması” kutucuğu muayene memuru tarafından işaretlenmeden bloke kaldırılamayacak, “Kıymet araştırması yapılması gerekmektedir. Tahmini birim kıymet… $/kg’dır. 2012/29 sayılı Genelge uyarınca fark kıymet için teminat alınız.” uyarı mesajı gelecektir.

   • Uyarı mesajında belirtilen kıymet ile beyan edilen kıymet arasındaki fark kıymete ilişkin 2012/29 sayılı Genelge hükümleri uyarınca teminat alınarak kıymet araştırması yapılacaktır.

   • Uyarı mesajında yer alan hesaplanan birim kıymet sadece sistem tarafından düşük kıymetli olarak atanan beyannameye ilişkin yapılacak işlemlerde dikkate alınacaktır.

   • Risk bazlı kıymet araştırması çalışması kapsamında olan veya olmayan herhangi bir eşyanın kıymetinden şüphe edilmesi halinde, sistem uyarısı beklenilmeksizin 2012/29 sayılı Genelge gereğince gümrük idaresince gerekli işlemler yerine getirilmeye devam edilecektir...” talimatı vermiştir.

7. Gümrükler Genel Müdürlüğü’nün 2021/27 Sayılı Genelgesi

Genel Müdürlük bu Genelgesinde, ithal eşyasının gümrük kıymetinin tespiti ile ilgili olarak yargı mercileri nezdinde Bakanlık aleyhine açılan davaların daha etkin bir biçimde savunulabilmesini teminen Genelgede ayrıntılı açıklamalarda bulunulmaktadır. Ayrıca Danıştay Kararları ve Dünya Gümrük Örgütü Gümrük Kıymeti Teknik Komitesince verilmiş kararlara ilişkin örnek olaylar Genelgeye ek olarak konulmuştur.

8. İstanbul Gümrük Müşavirleri Derneğinin 2 Kasım 2020 Tarihli Başvurusu

İstanbul Gümrük Müşavirleri Derneği Gümrükler Genel Müdürlüğü, 2 Kasım 2020 tarihli dilekçesi ile Gümrükler Genel Müdürlüğü’ne kıymet araştırması yapılması konusunda görüşlerini ileterek konuya ilişkin talepte bulunmuştur. Gümrükler Genel Müdürlüğü’nce Derneğin bu yazısına karşılık halen bir cevap verilmediği anlaşılmaktadır.

9. Sonuç ve Değerlendirme

Kıymet araştırması çalışması ile ilgili olarak Gümrükler Genel Müdürlüğü, 20.10.2020 tarihinde yayımladığı yazı ile Bakanlığın değerlendirmeleri neticesinde, bilimsel yöntemler kullanılarak düşük kıymetli olma ihtimali bulunan beyannamelerin tespit edilip kıymet araştırmasına yönlendirilmesi kararlaştırılmış ve belirlenen bir kısım eşya için risk bazlı kıymet araştırması uygulaması BİLGE sisteminde devreye alınmıştır. Bilge sisteminde düşük kıymetli olarak atanan beyannameye ilişkin olarak muayene kontrol ekranında ilgili kalem için kıymet araştırması kutucuğu muayene memuru tarafından işaretlenmeden bloke kaldırılamayacak, “Kıymet araştırması yapılması gerekmektedir. Tahmini birim kıymet… $/kg’dır. 2012/29 sayılı Genelge uyarınca fark kıymet için teminat alınız.” uyarı mesajı gelecektir. Uygulamaya tüm Gümrük İdareleri’nde geçilmiştir. Bu bağlamda gelen uyarı mesajı sonrasında teminatın alınması ve kıymet araştırmasına 2012/29 sayılı Genelge hükümlerine göre geçilecektir. Bu bağlamda “belirlenen bir kısım eşyanın” ne olduğu konusu bilinmemektedir.

Ancak;

• Genel Müdürlüğü’nün 2 Haziran 2020 tarihli yazısında belirtilen; kuru yemiş, kozmetik ve temizlik eşyası, elektrikli ev eşyası, oyun konsolu, oyuncak, güneş gözlüğü, saat gibi eşyalar,

• Referans kıymet uygulamasına tabi eşyalar (muz vb.) Kıymet Veri Bankası’nda yayınlanmaktadır. Bu tür referans kıymete tabi eşyalar,

• Müfettişlerin yazdığı Cevaplı Raporlar ve Soruşturma Raporlara konu eşyalar,

• GGM ve RYTDSGM tarafından Bölge Müdürlükleri’ne bildirilen eşyalar,

• Kıymet esaslı gözetime tabi eşyalar,

• Bölge Müdürlükleri nezdinde faaliyet gösteren risk şubelerince yapılan araştırmalar sonucunda tespit edilen eşyalar,

• 5607 sayılı Kanun kapsamında yapılan soruşturmalara konu eşyalar,

• Yüksek vergisi nedeniyle kaçakçılık yapılma imkânı olan yüksek riskli eşyalar

olabileceği tahmin edilmektedir.

20.10.2020 tarihli yazıdaki “...Risk bazlı kıymet araştırması çalışması kapsamında olan veya olmayan herhangi bir eşyanın kıymetinden şüphe edilmesi halinde, sistem uyarısı beklenilmeksizin 2012/29 sayılı Genelge gereğince gümrük idaresince gerekli işlemler yerine getirilmeye devam edilecektir...” hükmü ve Gümrük Yönetmeliği’nin 44/5’inci fıkrasında yer alan; “...beyan edilen gümrük kıymetinin gerçekliği veya doğruluğu konusunda şüpheye düşülmesi halinde, gümrük idarelerince yükümlülerden ilave bilgi ve belge talep edilmesi de dahil olmak üzere, konunun incelenmesi ve araştırılması neticesinde şüpheye sebebiyet veren hususlarda gümrük idaresinin makul şüpheleri giderilmediği ..” hükmü uyarınca Gümrük İdaresi eşyanın kıymetinden her zaman şüphe edebilir. Ayrıca kıymet beyanları, 4458 Sayılı Gümrük Kanunu’nun 10’uncu ve 73’üncü maddeleri hükümlerine dayanılarak düzenlenen Sonradan Kontrol ve Riskli İşlemlerin Kontrolü Yönetmeliği hükümlerine, Bakanlık denetim elemanları ve idare tarafından sonradan kontrol işlemlerine tabi tutulmaktadır. Kıymet ihtilaflarında, Gümrük Kanunu’na göre idari para cezası, Kaçakçılıkla Mücadele Kanunu’na göre adli para cezası ile hapis cezası ve TCK‘deki evrakta sahtecilik fiilleri söz konusu olabilmektedir. Genelde kıymet mevzuatını hataen takip edememe nedeniyle yükümlülere idare tarafından kıymet araştırması yapılabilmektedir. Ancak kasten ve hiç vergi vermemek ya da eksik vergi vermeye yönelik olarak da idare gerekeni yapma durumunda kalmaktadır. Genelde noksan kıymetler beyan aşamasında eşya cinsi, miktarı, adedi ve tarifesinden kaynaklanmaktadır. Beyan aşamasında ise düşük kıymetle beyan söz konusu olmaktadır. Bu durumda kıymet araştırmasına gidilmekte, eksik vergilerin yanında idari yaptırım uygulanmaktadır. Teminat alımı yanında numune bırakma veya eşyaya el koyma söz konusu olabilmektedir. Teminat alımı sonrasında yükümlüye yapılacak bir tebligat ile 45 günlük süre verilerek yurt dışından konsolosluk onaylı aşağıdaki evrakların temin edilmesi istenir.

• Çıkış beyannamesi,

• Çıkış faturası,

• Kıymet bilgisi içeren sözleşme veya proforma fatura.

Konsolosluk onaylı bu evrakların teslimi ile teminat çözülecektir. Ancak gümrüklerde teminat çözümleri ile ilgili işlemler çok yavaş ilerlemektedir. Kıymet konusunda en önemli husus hizmet verilen firmanın ithale ve ihracata ilişkin kıymet ile ilgili evrak ve belgelerini doğru olarak ibraz etmesidir. Kıymet araştırmalarında çoğu kez yargı süreci gümrük yükümlüsünün lehine sonuçlanmaktadır. Yükümlüden alınan teminat 2 ya da 3 yıl sonra iade edilmektedir. Bu sürede ise banka teminat mektubu komisyonu ödenmek durumunda kalınmaktadır. Gümrük İdaresi’nin beyan edilen eşya kıymetinden şüphe etme, doğruluğunu araştırma ve ek belge bilgi talep etme hakkı bulunsa da BİLGE sisteminde “düşük kıymetli olarak” atanan beyanlar dışındaki eşyaların kıymet araştırmasında “zaman içinde kıymette düşüş var” diyerek eşyanın teknik ve spesifikasyon vb. özelliklerini derinlemesine araştırma gereği duymadan yükümlüye ceza yazması ve/veya teminat alarak yurt dışı kıymet araştırmasına tevessül etmesinde son derece hakkaniyete uygun ve titiz davranması gerekmektedir. Gümrük İdaresi’nin yükümlüden ithalat aşamasında “kıymet bildirim formu” alarak gümrüğe taahhütte bulunmasını sağladığını da göz önüne alarak, kıymet araştırmasında teminat alma hükümlerinin Bakanlıkça gözden geçirilmesinin ve İstanbul Gümrük Müşavirleri Derneği’nin talebinin Bakanlıkça değerlendirilmesinin uygun olacağı düşünülmektedir.