Danıştay ve AYM Kararları Sonrasında Gözetim Uygulamasında Gelinen Son Durum

kıymeti ile de bir hiçbir ilgisinin bulunmadığı görülmektedir.

Gümrük idarelerindeki gözetim işlemleri uygulaması; ithal anında eşyanın kıymetinin söz konusu gözetim tebliğlerinde belirtilen gözetim kıymetinden düşük olması halinde, gözetim kıymetine ulaşmak amacıyla, eşyanın birim kıymeti ile gözetim kıymeti arasındaki farkın “yurt dışı” gider adı altında beyannamede gösterilerek eşya kıymetinin gözetim kıymetine ulaştırılması ve ithalat işlemlerinin ise gözetim belgesi olmadan gerçekleştirilmesi şeklindedir.

İthalatta gözetim uygulanmasına ilişkin tebliğler ek beyana veya tahakkuka dayanak teşkil edemez. Yasal dayanağı olmadığı gerekçesiyle yargıya intikal ettirilen fazla ödenen vergilerin/cezaların hukuka aykırılığına karar verilerek, idarelerin işlemleri iptal edilmiş veya davaların çoğu idareler aleyhine sonuçlanmıştır.

Ticaret Bakanlığı davaların idare aleyhine sonuçlan- makta olduğunu dikkate alarak bazı tedbirler alma yoluna gitmiştir.

En son gelinen noktada ise gümrük vergilerinin geri verilmesi veya kaldırılmasına ilişkin 4458 Sayılı Güm- rük Kanunu’nun 211/1 maddesine yönelik iptal talebi Anayasa Mahkemesi tarafından reddedilmiştir.

Gözetim uygulamasında zaman içinde gelişen durumu maddeler halinde inceleyelim.

2. Gümrük Kanunu’nun 211’inci Maddesi

4458 Sayılı Gümrük Kanununun 211’inci maddesi önemli bir madde olup “Vergilerin Geri Verilmesi veya Kaldırılması” bölümünde yer almaktadır.

Bu arada öncelikle şunu belirtelim ki;

7333 sayılı ve 18.07.2021 tarihli Bazı Kanun ve Kanun Hükmünde Kararnamelerde Değişiklik Yapılmasına Dair Kanun’un 13’üncü maddesi ile; 27.10.1999 tarihli ve 4458 sayılı Gümrük Kanununun 211’inci maddesinin birinci fıkrasının ikinci paragrafına “kasten yaptığı bir tahrifat” ibaresinden sonra gelmek üzere “veya ticaret politikası önlemlerine tabi eş- yanın gümrük kıymetinin yükümlünün kendi beyanı ile artırılması” ibaresi eklenmiştir.

211’inci maddenin güncel son hali ise;

“1. Kanunen ödenmemeleri gerektiği halde ödenmiş olduğu belirlenen gümrük vergileri geri verilir. Kanu- nen tahakkuk ettirilmemeleri gerektiği halde tahakkuk ettirilen gümrük vergileri kaldırılır.

Ancak, kanunen ödenmemesi veya tahakkuk ettirilmemesi gereken gümrük vergileri ilgili kişinin kasten yaptığı bir tahrifat veya ticaret politikası önlemlerine tabi eşyanın gümrük kıymetinin yükümlünün kendi beyanı ile artırılması sonucunda ödenmiş veya tahakkuk ettirilmişse, bu vergilerin geri verilmesine veya kaldırılmasına ilişkin talepler kabul edilmez.

2. Kanunen ödenmemeleri gereken gümrük vergileri, söz konusu vergilerin yükümlüye tebliğ edilmesi ve ilgilinin 3 yıl içinde gümrük idaresine müracaatı üzerine geri verilir veya kaldırılır.

Kontrol ve denetleme sonucunda, geri verme veya kaldırma hallerinden birinin tespiti durumunda, aynı süre içinde geri verme veya kaldırma işlemi doğrudan yapılır.

Bu süre mücbir sebep veya beklenmeyen hallerde uzatılabilir.”

şeklinde düzenlenmiştir.

2. 20.06.2016 Tarihli ve 2016/9 Sayılı Genelge

Bu genelge, Gümrük Kanunu’nun 235/1-c maddesi uygulamasına ilişkindir.

Genelge’de; “...Denetimler ve/veya kontroller esnasında, yükümlü tarafından gerçeğe aykırı bilgi ve belge ibraz edilmesi veya eşyanın denetlendiğine dair belge veya referans numarası alınmadığı halde alınmış gibi gösterilmesi halinde bilgilendirme veya yönlendirme yapılmaksızın Gümrük Kanununun 235 inci maddesinin 1 inci fıkrasının (c) bendi çerçevesinde işlem tesis edilir. Ayrıca, yine aynı maddenin 4 üncü fıkrasına göre; eşyaya el konularak mülkiyetinin kamuya geçirilmesine karar verilir ve eşya Gümrük Kanunun 177 ila 180 inci madde hükümlerine göre tasfiyeye tabi tutulur...”

hususlarına yer verilmektedir.

2. 22.01.2019 Tarihli ve 2019/1 Sayılı Genelge

Bu Genelge, kıymet kriterli gözetim uygulamasının nasıl yapılacağını açıklamaktadır. Ticaret Bakanlığı Gümrükler Genel Müdürlüğü’nce yayımlanan 22.01.2019 tarih ve 2019/1 sayılı Genelge'nin 3’üncü maddesi 31.03.2021 tarih ve 2021/13 sayılı Genelge ile aşağıdaki şekilde değiştirilmiştir.

“...Beyanın tescili aşamasında gözetim tebliğinde yer alan kıymete ulaşılmasını sağlayacak şekilde veyahut eşyanın tesliminden önce ya da sonra gerçekleştirilen kontroller sonucunda yurtdışı gider beyan edilerek buna tekabül eden ithalat vergilerinin ödenmesi sonrasında, 4458 sayılı Gümrük Kanunu uyarınca geri verme başvurusunda bulunulması, bu başvurunun idarece reddi işlemine karşı dava açılmasını müteakiben davadan yükümlüsünce feragat edilmesi halinde, herhangi bir işlem tesis edilmez.

Ancak davanın idare aleyhine sonuçlanması sebebiyle, yargı kararı mucibince geri verme işleminin yapılması durumunda, yükümlünün gözetim belgesi sunulmaksızın işlem yapmasına izin verilmesini temin eden ek beyanın ortadan kalktığı ve beyanın başlangıcındaki duruma dönüldüğü izahtan vareste bir husustur. Bu durumda, Gümrük Yönetmeliği'nin 181. maddesi kapsamında yapılan bildirimler sonucunda, ilgili kurum tarafından belgenin düzenlenmesinin mümkün olmadığı hususunun gümrük idaresince yükümlüye bildirildiği tarihten itibaren 30 (otuz) gün içinde, yargı kararına istinaden geri verilen vergi ve varsa fer'i alacakların, idare tarafından geri vermenin yapıldığı tarihten itibaren 6183 sayılı Amme Alacaklarının Tahsil Usulü Hakkında Kanun hükümleri uyarınca hesaplanan gecikme zammı oranında faiz ile birlikte ödenmesi durumunda, herhangi bir işlem tesis edilmez. Aksi takdirde, Gümrük Yönetmeliği'nin 181.

maddesi ve 2016/9 sayılı Genelge'de belirtilen usullere devam edilerek alınacak sonuca göre işlemler tekemmül ettirilir.

Gümrük Yönetmeliği'nin 181. maddesi ve 2016/9 sayılı Genelge'ye göre yapılan işlemlere ilişkin idari yaptırımlara dair itirazlardan vazgeçilmesi veya dava aşamasında olanlarla ilgili olarak da davadan feragat edilmesi halinde; yargı kararına istinaden geri verilen vergi ve varsa fer'i alacakların, feragat veya itirazdan vazgeçme tarihinden itibaren 30 (otuz) gün içinde, idare tarafından geri vermenin yapıldığı tarihten itibaren 6183 sayılı Kanun hükümleri uyarınca hesaplanan gecikme zammı oranında faiz ile birlikte ödenmesi koşuluyla idari yaptırımlar iptal edilir..."

2. Danıştay 7. Dairesi’nin 2021/1268 Esas Sayılı Kararı ile 3’üncü Maddenin Yürütülmesinin Durdurulmasına Karar Verilmiştir

2021/13 sayılı Genelge ile yapılan bu düzenlemelerin iptali ve yürütmenin durdurulması istemiyle açılan davada, Danıştay 7’nci Dairesince tesis edilen kararla, yukarıda aktarılmış olan düzenlemelerin hak arama özgürlüğü, adil yargılanma hakkı, hukuk devleti, ölçülülük, eşitlik ve suç ve cezaların kanuniliği ilkelerine aykırılık teşkil ettiği ve yükümlüler açısından telafisi güç veya imkânsız zararlara neden olacağı gerekçesiyle yürütmesinin durdurulmasına karar verilmiştir.

Böylece, kıymet kriterli gözetim uygulamasında ortaya çıkan ihtilaflara ilişkin olarak;

2. • Gözetim uygulaması nedeniyle fazladan ödenen gümrük vergilerinin geri verilmesi talebiyle yapılan başvurunun reddi üzerine açılan davadan ithalatçı tarafından feragat edilmesini,

   • Gümrük vergilerinin dava yoluyla geri verilmesi halinde, İdarece talep edilecek gözetim belgesinin ibraz edilememesi üzerine, bu vergilerin faiziyle birlikte İdareye iade edilmesini,

   • Gümrük vergilerinin geri verilmesi ve idari yaptırım olarak para cezasının uygulanması halinde ise ithalatçı tarafından cezaya dair itirazdan vazgeçilmesi

veya davadan feragat edilmesi ve yargı kararına istinaden geri verilen alacakların öngörülen usulde İdareye ödenmesini,

Aksi takdirde,

Cezai işlemler de dahil olmak üzere, ithalatçılar hakkında bir takım idari işlemler tesis edileceğini öngören düzenlemelerin,

Yürütülmesi Danıştay 7. Dairesinin 2021/1268 Esas sayılı Kararı ile durdurulmuştur.

Bu düzenleme ile vergilerin geri alınmasının yolu açılmış ve bazı yükümlüler açtıkları davaları kazanarak ödedikleri vergileri geri almışlardır.

2. 7333 Sayılı 18.07.2021 Tarihli Kanun ile 211/1’inci Maddeye Yapılan Ekleme

7333 sayılı ve 18.07.2021 tarihli Bazı Kanun ve Kanun Hükmünde Kararnamelerde Değişiklik Yapıl- masına Dair Kanun’un 13’üncü maddesi ile; 27/10/ 1999 tarihli ve 4458 sayılı Gümrük Kanunu’nun 211’inci maddesinin birinci fıkrasının ikinci paragra- fına “kasten yaptığı bir tahrifat” ibaresinden sonra gel- mek üzere “veya ticaret politikası önlemlerine tabi eşyanın gümrük kıymetinin yükümlünün kendi beyanı ile artırılması” ibaresi eklenmiştir.

18.07.2021 tarihli ve 7333 sayılı Kanun’un 13’üncü maddesiyle Gümrük Kanunu'nun 211/1’inci madde- sine eklenen ibare ile vergilerin geri verilmesinin önü kapatılmıştır.

Böylece 28.07.2021 tarihine kadar olan beyannameler için iade alınması söz konusu olmuştur.

2. Gümrükler Genel Müdürlüğü’nün 15.02.2022 Tarihli ve 71922495 Sayılı Yazısı

Genel Müdürlük bu yazısında; “...Bakanlığımıza 9/12/2021 tarihinde tebliğ edilen Danıştay 7’nci Dai- resinin E: 2021/1268 sayılı dosyasında açılan davada verilen 21/9/2021 tarihli karar ile, 2019/1 sayılı 'Kıy- met Kriterli Gözetim Uygulaması' konulu Genelge’nin

3’üncü maddesini değiştiren 31/3/2021 tarihli, 2021/ 13 sayılı Genelge’nin yürütmesinin durdurulmasına karar verildiği bildirilmiştir.

Söz konusu kararın uygulanmasına ilişkin olarak muhtelif Gümrük ve Dış Ticaret Bölge Müdürlükle- rinden intikal eden tereddütler, 18.1.2022 tarihli ve E- 85593407-165.99-70987073 sayılı yazımız ile Hukuk Hizmetleri Genel Müdürlüğü’ne intikal ettirilerek gö- rüş sorulmuş olup, karşılık olarak alınan 11/2/2022 tarihli 71874649 sayılı yazıda özetle;

• 2019/1 sayılı Genelgenin 3’üncü maddesini değiş- tiren 2021/13 sayılı Genelgenin yürütülmesinin dur- durulmasına istinaden 2019/1 sayılı Genelgenin de- ğişiklikten önceki (mülga) 3’üncü maddesine göre işlem yapılamayacağı,

• Söz konusu yargı kararının uygulanmasını etkisiz hale getirmemek kaydıyla, 2019/1 sayılı Genelgenin 3’üncü maddesi dışındaki maddelerine ilişkin bir yargı kararı bulunmaması hasebiyle, anılan Genelgenin 1 ve 2’nci maddeleri kapsamlarına giren başkaca somut olaylara uygulanabileceğinin düşünüldüğü be- lirtilmektedir...”

hususlarına yer vermiştir.

2. Gümrükler Genel Müdürlüğü’nün 23.02.2022 Tarihli ve 72160060 Sayılı Yazısı

Genel Müdürlük bu yazısında, Kıymet Kriterli Gözetim Uygulaması kapsamında 2019/1 sayılı Genelge’nin 3’üncü maddesine göre düzenlenen ceza kararları ile ilgili olarak yapılacak işlemleri açıklamıştır.

Yazıda; “...hakkında yürütmenin durdurulması kararı verilen 2019/1 sayılı Genelge’nin 2021/13 sayılı Ge- nelge ile değişik 3’üncü maddesi çerçevesinde dü- zenlenen ceza kararları ile ilgili olarak yapılacak işlem konusunda tereddüt hâsıl olduğu anlaşılmaktadır.

Hukuk Hizmetleri Genel Müdürlüğü’nün 11.2.2022 ta- rihli 71874649 sayılı yazısında, “...Bir iptal davasında verilmiş bulunan yürütmenin durdurulması kararı, henüz ortada bir iptal kararı bulunmadığı halde, iptali istenen idari tasarrufu ve onun sonucu olan işlemleri

durdurur ve işlemlerin tesisinden ve icrasından önce- ki hukuki durumun yürürlüğünü sağlar.” ve “Düzenle- yici işlemler hakkında yürütmenin durdurulması kararı verildiği takdirde de artık bu düzenleyici işleme daya- nılarak işlem tesis edilmesi mümkün değildir.” ifade- lerine yer verilmektedir...”

Bu çerçevede, Danıştay 7’nci Dairesinin söz konusu yürütmenin durdurulması kararı uyarınca 2019/1 sa- yılı Genelgenin 3 üncü maddesine göre;

• Ceza kararı düzenlenmemesi,

• Düzenlenmiş ve henüz tebliğ edilmemiş cezaların iptal edilmesi,

• Tebliğ edilmekle birlikte itiraz yoluna başvurulmuş ceza kararlarına ilişkin itirazların kabul edilmesi,

• Mahkemeye intikal eden uyuşmazlıklarda yargı kararının beklenilmesi ve bu kararlar çerçevesinde işlem yapılması,

Gerekmektedir. Kesinleşmiş bulunan ceza kararları ile ilgili tahsil işlemleri, ilgili mevzuatına göre devam edecektir...”

hususlarına yer verildiği görülmektedir.

2. Gümrükler Genel Müdürlüğü’nün 03.04.2022 Tarihli ve 73264340 Sayılı Yazısı

Bu yazı, 2021/13 sayılı Genelge’nin yürütülmesinin durdurulması kararının, kayıt belgesine tabi eş- yalar için de dikkate alınması ve gümrük beyannamesinin tescilinde kayıt belgesi ile uyumlu kıymet üzerinden vergilerin ödenmesini müteakip yapılan geri verme başvurusunun reddi işlemine karşı açılan davanın idare aleyhine sonuçlanması durumunda 4458 sayılı Kanun’un 235’inci maddesi çerçevesinde işlem tesis edilemeyeceği ile ilgilidir.

2. Anayasa Mahkemesi’nin 25/1/2023 Tarihli ve E: 2022/136, K: 2023/16 Sayılı Kararı

18/7/2021 tarihli ve 7333 sayılı Kanun’un 13’üncü maddesiyle, 4458 Sayılı Gümrük Kanunu’nun 211/

1 maddesine “kasten yaptığı bir tahrifat” ibaresinden sonra gelmek üzere “veya ticaret politikası önlem- lerine tabi eşyanın gümrük kıymetinin yükümlünün kendi beyanı ile artırılması” ibaresi eklenmiş olup mezkur düzenlemenin iptali yönünde Anayasa Mah- kemesi’ne yapılan başvuru, Anayasa Mahkemesi’nin 25/1/2023 Tarihli ve E: 2022/136, K: 2023/16 sayılı Kararı ile reddedilmiş olup bu Karar Resmi Gazete’de yayımlanmıştır.

2. Sonuç

Gözetim uygulamasının amacının; ithalattaki gelişmelerin izlenmesi ve/veya gözlemlenmesi olduğu, tedbir mahiyetinde bir korunma önlemi olmadığı, diğer bir deyişle ithali izlenen eşyalar üzerinde bir korunma önlemi uygulanıp uygulanmayacağına ve uygulanacak ise bunun ne şekilde uygulanacağına karar verilmesi açısından sağlıklı ve doğru verilerin elde edilmesine yönelik bir uygulama olduğu ve göze- tim önlemi uygulamasına karar verilen eşyanın belirlenen kıymetin altında ithal edilmek istenmesi halinde, sadece gözetim belgesi ibrazı zorunluluğu getirildiği, söz konusu gözetim tebliğlerinde belirlenen kıymet/kıymetlerin ve/veya birim kıymete bağlı gözetim uygulamalarının ise 4458 sayılı Gümrük Kanunu’nda düzenlenen veya yer alan eşyanın gümrük kıymeti ile de hiçbir ilgisinin bulunmadığı görülmektedir.

Gümrük idarelerindeki gözetim işlemleri uygulaması; ithal anında eşyanın kıymetinin söz konusu gözetim tebliğlerinde belirtilen gözetim kıymetinden düşük olması halinde, gözetim kıymetine ulaşmak amacıyla, eşyanın birim kıymeti ile gözetim kıymeti arasındaki farkın “yurt dışı” gider adı altında beyannamede gösterilerek eşya kıymetinin gözetim kıymetine ulaştırılması ve ithalat işlemlerinin ise gözetim belgesi olmadan gerçekleştirilmesi şeklindedir.

İthalatta gözetim uygulanmasına ilişkin tebliğler ek beyana veya tahakkuka dayanak teşkil edemez. Yasal dayanağı olmadığı gerekçesiyle yargıya intikal ettirilen fazla ödenen vergilerin/cezaların hukuka aykırılığına karar verilerek, idarelerin işlemleri iptal edilmiş veya davaların çoğu idareler aleyhine sonuçlanmıştır.

Ticaret Bakanlığı da davaların idare aleyhine sonuçlanmakta olduğunu dikkate alarak bazı tedbirler alma yoluna gitmiştir.

Bazı Kanun ve Kanun Hükmünde Kararnamelerde Değişiklik Yapılmasına Dair 7333 sayılı ve 18.07.2021 tarihli Kanun’un 13’üncü maddesi ile; 27/10/1999 tarihli ve 4458 sayılı Gümrük Kanunu’nun 211’inci maddesinin birinci fıkrasının ikinci paragrafına “kasten yaptığı bir tahrifat” ibaresinden sonra gelmek üzere “veya ticaret politikası önlemlerine tabi eşyanın gümrük kıymetinin yükümlünün kendi beyanı ile artırılması” ibaresi eklenmiştir.

2021/13 sayılı Genelge ile yapılan bu düzenlemelerin iptali ve yürütmenin durdurulması istemiyle açılan davada, Danıştay 7’nci Dairesince tesis edilen Kararla, yukarıda aktarılmış olan düzenlemelerin hak arama özgürlüğü, adil yargılanma hakkı, hukuk devleti, ölçülülük, eşitlik ve suç ve cezaların kanuniliği ilkelerine aykırılık teşkil ettiği ve yükümlüler açısından telafisi güç veya imkânsız zararlara neden olacağı gerekçesiyle yürütmesinin durdurulmasına karar verilmiştir.

Böylece, kıymet kriterli gözetim uygulamasında ortaya çıkan ihtilaflara ilişkin olarak;

• Gözetim uygulaması nedeniyle fazladan ödenen gümrük vergilerinin geri verilmesi talebiyle yapılan başvurunun reddi üzerine açılan davadan ithalatçı tarafından feragat edilmesini,

• Gümrük vergilerinin dava yoluyla geri verilmesi halinde, İdarece talep edilecek gözetim belgesinin ibraz edilememesi üzerine, bu vergilerin faiziyle birlikte İdareye iade edilmesini,

• Gümrük vergilerinin geri verilmesi ve idari yaptırım olarak para cezasının uygulanması halinde ise ithalatçı tarafından cezaya dair itirazdan vazgeçilmesi veya davadan feragat edilmesi ve yargı kararına istinaden geri verilen alacakların öngörülen usulde İdareye ödenmesini,

Aksi takdirde,

Cezai işlemler de dahil olmak üzere, ithalatçılar hak- kında bir takım idari işlemler tesis edileceğini öngören düzenlemelerin,

Yürütülmesi Danıştay 7. Dairesinin E-2021/1268 Sayılı Kararı ile durdurulmuştur.

Bu düzenleme ile vergilerin geri alınmasının yolu açılmış ve bazı yükümlüler açtıkları davaları kazanarak ödemiş oldukları vergileri geri almışlardır.

18.07.2021 tarihli ve 7333 sayılı Kanun’un 13’üncü maddesiyle Gümrük Kanunu’nun 211/1’inci madde- sine eklenen ibare ile vergilerin geri verilmesinin önü kapatılmış olup 28.07.2021 tarihine kadar olan beyannameler için iade alınması söz konusu olmuştur.

Bu bağlamda gözetim uygulamasında yükümlü lehi- ne olan düzenlemeleri ve ayrıca hükümlü aleyhine yapılan düzenlemeleri ayrı ayrı ele almamızda yarar olduğunu düşünmekteyim.

Yükümlü Lehine Olan Düzenlemeler;

• Danıştay 7. Daire E-2021/1268 sayılı Karar,

• İstanbul Vergi Mahkemesinin 2023/207 sayılı Kararı,

• Danıştay İdari Dava Daireleri Kurulunun 2020/199 Sayılı Kararı,

• Gümrükler Genel Müdürlüğünün 23.02.2022 tarihli Yazısı,

• Gümrükler Genel Müdürlüğünün 15.02.2022 tarihli Yazısı.

Yükümlü Aleyhine Olan Düzenlemeler;

• 2016/9 Sayılı Genelge,

• Hukuk Hizmetleri Genel Müdürlüğünün 26.05.2022 tarihli Görüş Yazısı,

• Gümrükler Genel Müdürlüğünün 30.06.2022 tarihli Yazısı,

• Anayasa Mahkemesinin 25.01.2023 tarihli ve E- 2023/16 Sayılı Kararı.

Gelinen son durumda ise Anayasa Mahkemesi, 25/ 1/2023 tarihli ve E: 2022/136, K: 2023/16 Sayılı Kararı ile 4458 sayılı Gümrük Kanunu’nun Vergilerin Geri Verilmesi veya Kaldırılması ile ilgili 211’inci madde-